(Nhân ngày Lễ Vu Lan, bàn về tục lệ phóng sinh.)
Mới đây trên hệ thống liên mạng toàn cầu xuất hiện bài viết
“ Tội Ác Phóng Sinh” của một tác giả nào đó trong nước, rồi được
nhiều người chuyển tiếp khiến hàng Phật tử có thể dao động, ngoại đạo có thể lấy
cớ đó cho rằng Phật Giáo khuyến khích “tội ác” (*) qua tục lệ phóng sinh
chứ Đạo Phật cũng chẳng tốt lành gì.
Thế nhưng, trong khi một tục lệ tốt đẹp có trên ngàn năm nay
của dân tộc Việt Nam bị công kích thì non một tháng nay, 500 người Mỹ ở
Massachusetts- dĩ nhiên toàn người Mỹ giàu có, hiểu biết- đã thả 500 con tôm
hùm (lobster) về biển cả. Nhìn tấm hình 500 người này, trong đó có rất nhiều trẻ
em, chúng ta thấy họ đang trải qua những giây phút cực kỳ sung sướng vì họ nghĩ
rằng họ đã cứu vớt sinh mệnh 500 con tôm hùm, cũng là chúng sinh như chúng ta,
về với cuộc sống tự do. Nếu họ không làm thế thì chỉ lát nữa đây hoặc chậm lắm
là tối hôm đó, 500 chú tôm hùm này sẽ được chuyển tới các nhà hàng sang trọng.
Và dưới tài xào nấu khéo léo của các đầu bếp, các chú sẽ biến thành món tôm hùm
nướng béo ngậy, thơm phức để phục vụ con người. Dĩ nhiên khi mua tôm hùm như thế,
họ cũng phải để đó vài ngày để chờ tổ chức một buổi lễ phóng sinh, khiến tôm
hùm có thể yếu đi hoặc có thể bị bệnh. Nhưng có thể nào vì lẽ đó mà chúng ta kết
tội họ là “hành hạ thú vật” rồi kéo tới căng tấm biểu ngữ “ Phóng Sinh
Là Một Tội Ác” (*) để phản đối họ? Hoặc chúng ta dịch sang Anh Ngữ bài viết
“Tội Ác Phóng Sinh” (*) rồi trao vào tay họ để cảnh báo họ là họ đang phạm
phải “tội ác tày trời” mà họ không biết? Nếu chúng ta làm thế, tôi đoan chắc họ
sẽ nhìn chúng ta như những sinh vật xa lạ, quái đản và có thể đề nghị chúng ta
nên vào bệnh viện tâm thần để chữa trị không biết chừng.
Dĩ nhiên cái vòng luẩn quẩn là: Do một lúc bán được 500 con
tôm hùm để thả chứ không phải để ăn, chủ vựa thay vì xúc động bỏ nghề, lại thấy
làm ăn khấm khá, bèn ra sức đánh thêm tôm hoặc đặt mua thêm tôm nơi các ngư phủ!
Thế là có thể hàng trăm chú tôm hùm khác “bị bắt oan” chỉ vì số cầu gia tăng
thì số cung gia tăng. Rồi để dễ dàng bắt mấy chú tôm hùm này trở lại, chủ vựa
có thể cho uống thuốc làm chúng đờ đẫn, dù có được thả ra, cũng chẳng bơi được
xa và rồi chẳng chóng thì chầy, lại chui vào giỏ. Các ông bà ở Massachusetts đã
gây “tội ác phóng sinh” lại tới mua. Chủ vựa tôm lại kiếm thêm tiền. Đấy cái
thông minh nhưng cũng là cái quái ác, dã man của con người nằm ở chỗ đó. Nghiệp
chướng của chúng sinh cũng nằm ở chỗ đó.
Nhìn vào những con chim bị bắt đang nhốt trong lồng để chờ
người ta đến mua để phóng sinh. Nhìn thấy đôi cánh chúng rã rời, yếu đuối vì
người đánh chim bất nhân đã cho chúng uống thuốc (tác giả không nói rõ thuốc
gì) để chúng yếu đi, không thể bay xa rồi bị bắt lại, tác giả bài viết đã xót
xa, thương cảm, bất mãn “Tôi đứng đó, ứa nước mắt, và tự sỉ vả mình hèn hạ
vì đã không dám lên tiếng” . (*) Từ cái phẫn uất đó nhưng bất lực,
thay vì kết tội kẻ săn bắt chim để mưu sinh, tác giả căm phẫn người đàn bà đang
làm lễ để thả chim “Lũ chim được người đàn bà giơ cao đưa ra trước đức phật,
cầu nguyện và mở nắp, lũ chim đứng yên, không hề muốn bay ra. Người đàn bà
phóng sinh thò bàn tay mập mạp, bắt từng con thả ra, chúng bay uể oải và đậu
trên một nhánh cây gần đó.” (*) Thế nhưng, thay vì khuyên bảo
người phóng sinh là mua chim rồi thì nên thả ngay - không cần đem tới chùa làm
lễ - thì phước báu cũng như thế, mà chim thì đỡ khổ, tác giả lên một bản án nặng
nề “Truyền thống chim phóng sinh giờ đây là một việc làm độc ác cần xóa
bỏ” (*)
Ở đây tôi không hề có ý tranh luận Đúng-Sai hoặc công kích
bài viết của tác giả nào đó ở trong nước- mà qua văn phong tôi đoán có thể là một
bậc nữ lưu - có hiểu biết, có lòng yêu mến thú vật nhưng lại quá nhiều cảm xúc.
Do đó tôi sẽ trình bày vấn đề dưới cái nhìn bao quát thay vì chỉ nhìn về một
phía.
Giả sử trong một dịp nghỉ nào đó, tác giả bài viết và một cô
bạn ở bên Mỹ mới về, du lịch miền sơn cước, Tỉnh Hòa Bình chẳng hạn. Vừa bước
vào một quán bên đường, cạnh bìa rừng, hai người nhận ra một chú nai tơ đang bị
trói gô nằm ở dưới đất. Da chú mượt mà, vàng óng, bốn chân chú xinh xắn như
chân trẻ thơ, còn đôi mắt chú thì mở to như mắt bồ câu. Nhưng đôi mắt ấy giờ
đây ươn ướt, đang nhướng lên van xin, cầu khẩn vì chú đang nằm đó chờ mấy tay
chuyên làm đồ nhắm (đồ nhậu) ở miền xuôi mua về xẻ thịt để cung cấp cho mấy ông
thích những món thịt rừng như nai xào lăn, nai nướng trui, nai chiên bơ v.v..
Bà tác giả của bài viết thì thản nhiên ăn bánh, uống nước, không để ý chi cả,
nhưng cô bạn gái thì cứ nhìn vào chú nai tơ mà nước mắt rươm rướm. Bà đang nghĩ
tới những chú nai hạnh phúc trong Vườn Lộc Uyển nơi mà Đức Phật thường thuyết
pháp năm xưa, những Công Viên Quốc Gia (National Park) ở Hoa Kỳ, nơi mà tất cả
các loài thú được chăm sóc, bảo vệ. Cuối cùng bà hỏi người chủ quán:
-Con nai này của ông phải không?
Người
chủ quán sẵng giọng:
-Hỏi để làm gì?
-Tôi muốn mua con nai này.
Chủ quán dịu giọng đôi chút:
-Đã hứa bán cho người ta rồi.
-Nhưng tôi muốn mua nó. Ông có thể để lại cho tôi không?
Chủ quán ngạc nhiên hỏi:
-Bà mua để làm gì?
-Đó là chuyện riêng của tôi. Ông có muốn bán không?
Sau
một phút suy nghĩ, chủ quán đáp:
-Tôi đã hứa để lại cho người ta 1 triệu. Nếu chịu trả 2 triệu
tôi sẽ bán cho bà.
Không
kèo nài, người bạn gái rút trong ví ra 100 đô-la trao cho người chủ quán. Thế rồi
dưới sự giúp đỡ của ông ta, người bạn gái bế chú nai ra bìa rừng, tự tay cởi
trói cho nó. Cho dù đã được cởi trói, phải ít phút sau chú nai mới có thể đứng
dậy. Rồi chú khập khiễng, vừa đi vừa ngoái cổ nhìn lại người đàn bàn, ân nhân
đã cứu giúp chú. Rồi ít phút sau, chú nai biến mất vào đám rừng cây…trở về với
tự do, với thiên nhiên và với bầy nai. Từ câu chuyện giả tưởng này nảy ra câu hỏi
mà ngàn đời sau con người vẫn có thể còn đặt ra:
- Phải
chăng việc săn bắt thú rừng để làm món ăn là một tội ác? Theo tôi không hẳn thế
bởi vì- nếu không vi phạm luật lệ của chính phủ, của nhà nước thì săn bắn thú rừng,
ngay tại Hoa Kỳ, ngoài việc giết thịt để ăn, còn là một “môn thể thao” được ưa
chuộng. Hơn thế nữa người chủ quán cũng chỉ hành nghề để mưu
sinh, giống như các trại chăn nuôi cung cấp hằng triệu con lợn, bò,
gà, cừu …cho các lò sát sinh, rồi từ đó cho các chợ, các siêu thị để làm thực
phẩm cho hàng tỷ con người trên hành tinh này trong đó có chúng ta ung dung ăn
thịt chúng mỗi ngày.
- Phải
chăng sự thản nhiên của bà tác giả bài viết nói trên là vô cảm, là ác độc?
Không! Chắc chắn bà ta chả có tội gì và bà cũng chẳng có trách nhiệm gì trong
việc bắt và giết hại thú rừng ngày hôm nay. Có thể hành vi im lặng của bà xuất
phát từ quan điểm cho rằng nếu mình xót thương, bỏ tiền ra mua rồi trả chú nai
về với thiên nhiên (phóng sinh) là khuyến khích cho chuyện săn bắt. Thà cứ lơ
đi, mặc kệ, cho nó chết. Khi chẳng còn ai mua nữa thì mấy tay thợ săn, mấy quán
nhậu sẽ thất nghiệp rồi bỏ nghề. Lúc đó, nai, chim có bay, chạy ngờ ngờ trước mắt
cũng chẳng ai đụng tới. Đó là giải pháp tốt đẹp nhất.
- Phải
chăng hành vi của người bạn gái từ Mỹ về là một tội ác? Thật tình tôi không
nhìn thấy, không tìm thấy bất cứ bằng cớ nào, một ý nghĩ ác độc nào khi người bạn
gái rơm rớm nước mắt nhìn chú nai bị trói nằm dưới đất, rồi sau đó bà rút tờ giấy
100 đô-la ra mua rồi thả chú về rừng. Trong cái giây phút đó, trong cái giờ
phút động tâm đầy nhân tính này đây, bà ta đã hành xử theo phản ứng của một con
người có từ tâm. Giống như chúng ta thấy một em bé gái mặt mũi xinh xắn đang đứng
ăn xin ở một góc phố, chúng ta xúc động cho em tiền hoặc cho em ăn. Chắc chắn
đó không phải là một hành vi tội ác hay khuyến khích tội ác cần phải hủy bỏ chỉ
vì người cha bất nhân thấy nhiều người cho em tiền sẽ tiếp tục đầy đọa em, bắt
em phải đi ăn mày để sống trên mồ hôi, nước mắt và cuộc đời của em. Kẻ đáng lên
án ở đây là người cha độc ác chứ không phải người bố thí. Chúng ta nghĩ thế nào
khi các nhà sinh thái học thả mấy chục con chó sói trở lại Yellow Stone
National Park để chúng nó ăn thịt những con bison là loài bò rừng
lông dài chuyên sống ở đây. Vì thiếu chó sói, loài bison sẽ
phát triển bừa bãi, khiến chúng nó có nguy cơ diệt chủng vì không còn thực phẩm
(cỏ) để ăn. Cho đến bây giờ tôi chưa thấy một phản ứng hoặc lên án nào của công
luận Mỹ về hành vi này của các nhà khoa học để cân bằng sinh thái.
Đức Phật cũng như chúng ta đã sinh vào một thế giới đầy khổ
đau. Dĩ nhiên Đức Phật không muốn khổ, cho nên Ngài đã từ bỏ cung
vàng điện ngọc ra đi tìm Chân Lý Diệt Khổ. Do giác ngộ, do bừng nở hoa tâm, do
linh mẫn khác thường, Đức Phật đã nhìn thấy cội nguồn của khổ đau do chính Tâm
mình, khác hẳn với mọi giáo lý đương thời - khổ đau và hạnh phúc là do Thần
Linh (God) tạo ra. Chính vì giác ngộ được như thế cho nên Đức Phật không than
Trời oán Đất, không thù ghét tha nhân, không đổ lỗi cho người này người kia mà
“trực chỉ nhân tâm” để hoàn thiện con người. Chính vì thế mà suốt 45 năm hành đạo,
Đức Phật không bao giờ kết tội ai. Đức Phật không phải là quan tòa để phán xử
và tự cho mình có quyền phép để đưa người này vào Thiên Đàng hay đẩy người kia
xuống Hỏa Ngục. Ngay đối với những người phạm tội ác kinh thiên động địa, Đức
Phật cũng không hề kết tội, căm ghét hay nhục mạ họ, mà Ngài chỉ nói về Luật
Nhân Quả và chỉ ra con đường tốt lành phải theo. Do đó nếu là người con Phật hoặc
thấm nhuần tư tưởng Phật Giáo, chúng ta không bao giờ kết tội ai mà phải nhìn bằng
con mắt cảm thông và bao dung. Cảm thông và bao dung là hai trụ cột đạo đức mà
nhân loại đang ngưỡng mộ và vươn tới. Nếu nhìn bằng con mắt này thì chúng ta sẽ
xót thương ngay cả những người chuyên bẫy, bắt chim chóc rồi làm cho chúng yếu
đi để bày bán trong ngày lễ phóng sinh hay Rằm Tháng Bảy. Phải chăng vì họ
không được sinh trưởng trong gia đình sung túc? Không được giáo dục từ thưở ấu
thơ về lòng yêu mến thú vật, thiên nhiên, lại sống ở nơi biên địa ánh sáng văn
minh, tiện nghi thế giới ít rọi tới cho nên họ phải sống bằng nghề như vậy? Giả
sử may mắn như chúng ta đây, liệu chúng ta có làm những nghề như thế không? Thấy
mình ấm thì xót thương người giá buốt. Thấy mình no thì xót thương người đói
kém. Thấy mình có học thì xót thương người không được mở mang trí tuệ… Thấy người
trong cảnh cá chậu chim lồng thì tìm cách cứu ra…đó chính là Phật Tánh…là lương
tâm…là trí tuệ rốt ráo của con người.
Còn đối với người đàn bà (?) viết bài lên án những người
đang phóng sinh kia là phạm tội ác, thực sự bà không hề có ác ý mà chỉ vì lòng
xót thương thú vật và mong muốn giải quyết một lần cho rốt ráo. Thế nhưng bà chỉ
nhìn thấy cảnh chim bị mệt mỏi trong lồng khi vị nữ thí chủ làm lễ phóng sinh
mà không thấy cả thế giới. Hiện nay trào lưu phóng sinh, thả sinh vật bị bắt giữ
về với thiên nhiên, đang thấm dần vào xã hội Hoa Kỳ. Việc thả 500 con tôm hùm ở
Massachusetts là bước khởi đầu và sẽ có rất nhiều việc thả như vậy trong tương
lai. Rồi lâu dần có thể trở thành một tục lệ.
Giả
sử ngày mai đây tất cả Phật tử chúng ta cũng như những người thuấn nhuần văn
hóa lâu đời của dân tộc chấm dứt tục lệ phóng sinh theo
như lời kêu gọi và lên án của tác giả bài viết, câu hỏi đặt ra là: Liệu từ đây
sẽ không còn ai săn bắt chim để bán? Liệu cảnh cá chậu chim lồng sẽ vĩnh viễn
chấm dứt trên cõi đời này? Theo tôi, câu trả lời hoàn toàn KHÔNG! Bởi vì cho dù
tất cả chúng ta có làm thế đi nữa thì vẫn còn có người săn bắt chim để bán cho
người nuôi làm cảnh hoặc ăn nhậu. Thế rồi, lại có những người động lòng trắc ẩn.
Chúng ta lấy tư cách gì ngăn cản họ động tâm thương xót loài vật trong cảnh cá
chậu chim lồng rồi mua để phóng sinh hoặc đem lên chùa làm lễ phóng
sinh? Rồi những người buôn bán, vì cuộc mưu sinh, lại hè nhau bắt cho thật nhiều
chim để bán. Nghiệp lực giống như bánh xe luân hồi tiếp tục
xoay vần giống hệt như trước, muôn đời muôn kiếp cho đến khi cõi
Diêm Phù Đề này hủy diệt. Quý vị thử qua Hoa Kỳ mà xem, ngoài các quán nhậu,
nhà hàng - đám cưới nào hầu như cũng có món chim cút rô-ti, các Pet Shop
bán không biết bao nhiêu cá, chim đủ loại đánh bắt từ khắp nơi trên
thế giới. Vậy “kỹ nghệ tội ác” đánh bắt chim để ăn hay nuôi làm cảnh, nhốt chim
trong lồng, giam cá trong chậu, đâu phải dọ tục lệ phóng sinh mà có?
Từ nguyên thủy, chỉ vì có cảnh cá chậu chim lồng mà có tục lệ
phóng sinh. Khi thấy thú vật bị giam giữ để chờ giết hoặc bán - cho dù chưa có
hành động phóng sinh - mà chúng ta không động lòng trắc ẩn, không có ý
nghĩ phóng sinh là giết chết lòng Từ Bi ngay trên tâm mình. Phóng sinh
là biểu tỏ tinh thần yêu mến Tự Do, Đức Hiếu Sinh và Lòng Thương Cảm. Rồi theo
dòng thời gian cả ngàn năm đã biến thành tục lệ vì người dân Việt tin rằng
trong những dịp hiếu kính cha mẹ, phóng sinh sẽ làm tăng thêm phước thọ cho đấng
sinh thành còn sống và siêu sinh cho người quá cố. Cũng chỉ vì có địa ngục mà
có lời nguyện “Địa ngục giai không” của Ngài Địa Tạng Vương Bồ Tát. Nếu chúng
ta vì quá phẫn cảm mà cho rằng “Phóng Sinh Là Một Tội Ác” e rằng sẽ làm
tổn thương đến tình cảm một khối người không nhỏ mà tục lệ đó đang lan tỏa ra
toàn thế giới, điển hình là Hoa Kỳ qua việc phóng sinh 500 con tôm hùm nói ở
trên.
Lo cho dân ấm no trước rồi tăng cường giáo dục trẻ thơ (Phú
nhi giáo chi) về lòng yêu mến thú vật, cây cỏ thiên nhiên ngay từ thuở đầu đời
là cách chuyển nghiệp vững chắc nhất. Khi không còn ai có ý
nghĩ đánh bắt chim để ăn, để bán, thì tục lệ phóng sinh cũng chấm dứt.
Khi nhà tù không còn thì các hội ân xá cũng đóng cửa.
Khi tất cả chúng sinh đã thành Phật thì kinh giáo dùng để
làm gì?
Theo giáo lý Hoa Nghiêm của nhà Phật thì vạn vật
nương tựa vào nhau mà hiện hữu.
Có cái này thì có cái kia.
Cái này diệt thì cái kia cũng diệt.
Tất cả tưởng chừng như thực nhưng không có cái gì thực cả.
Do đó nếu dùng trí tuệ bát nhã để quán chiếu thì không có
cái gì đúng mà cũng không có cái gì sai.
Tất cả đều do tâm thức biến hiện của chúng sinh.
Hạ thấp xuống một tầng cho Thế Giới Ta Bà này, chúng ta có
thể chấp nhận một số điều nếu nó không gây khổ đau hay lấy đi sinh mệnh của kẻ
khác.
Đó là lòng Từ Bi.
Còn đi tìm chân lý tuyệt đối Đúng-Sai là rớt vào Cực Đoan
và Vô Minh rồi tự làm khổ mình, khổ người.
Xét cho cùng, tục lệ phóng sinh của người con Phật -
dù có làm cho mấy con chim sắp bị đem làm thịt yếu đi
trong lúc chờ đợi được thả (theo tác giả bài viết)
thì vẫn còn nhân hậu gấp bội việc dùng gái trinh
(trong quá khứ) và giết hàng trăm con bò, dê, cừu (hiện tại) để dâng cúng giáo
chủ trong các đạo thờ Thần Linh.
Đào Văn Bình
(Trích Kinh Hạnh Phúc Của tôi sắp xuất bản)
Cước chú: Dấu (*) là phần trích dẫn bài viết “Tội
Ác Phóng Sinh”
