NHỮNG
NGÀY THÁNG TUỔI TRẺ LANG BẠT VỚI
SA CHI LỆ
VÀ MỘT
CHÚT LUẬN ĐÀM VỀ VĂN NGHỆ HY SINH
*NGÔ NGUYÊN NGHIỄM
Thất thập cổ lai hy, cổ nhân thường suy gẫm từ tuổi 70
hiếm có trong vòng sinh tử của cuộc đời. Người nhân thế cũng vậy, hầu như trong
khoảng sinh thời nầy đều ít nhiều suy tưởng, như lão nhân gian đang đứng ngoài
vòng cương tỏa. Khoảnh khắc nầy, người hữu
trí xem tương lai là hiện tại, chỉ còn một lối mòn sau vách đá của tháng năm
qua là những ảnh tượng một thời, cứ trôi nổi lởn vởn chung quanh ký ức. Quả
tình, với lão thiên thu thì chỉ còn quá khứ là điểu cốt lõi hàng giây hằng phút
miên diễn trên sân khấu trí nhớ hiện tại.
Đối với người nặng
nghiệp văn chương, hầu như trong tiềm thức cũng chất đầy lớp lang những khúc
phim dĩ vãng, thoảng lướt trong những thời khắc trầm ngâm bên cơn gió thu vàng,
hay dưới bóng hoàng hôn chợt giăng trước sân nhà, những chiếc ráng chiều lẻ loi
rơi trên góc trời tắt nắng thu không.
Sự cô đơn là điểu
dễ hiểu, với một người làm thơ trước nhân thế trùng khơi, đâu cũng là nhà. Hình
như, sự cảm ngộ lẻ loi trong quãng đời hiện hữu đang trôi đi. Sự lãng bạt tâm
thức và tài hoa của một thư sinh nhỏ nhoi đang đặt bước chân rụt rè trên lối
mòn của khu vườn văn nghệ. Quả thật, những ẩn tượng đó cộng thêm nhiều cơn
giông gió suốt cuộc hành trình, một là thúc đẩy thế nhân phải bước sâu vào nghiệp
chướng văn khúc, hai là sự bất biến chứng quả vào hành trang lãng du cho thơ trải
rộng theo quan điểm sáng tạo.
Trên đời, kể cả
văn nghệ khi những chiếc bóng nhân gian mặc nhiên quần tụ thành một nhóm tri kỷ,
thường là những nhân tố có cùng những điểm thích hợp trong mọi hoàn cảnh như
nhau. Chính vậy, kẻ tha phương lưu lạc cùng tâm huyết thường nối bước chung vai
một hướng nhân quả. Người làm thơ cũng ngả nghiêng theo nhân thế như vậy. Chính
thế, Sa Chi Lệ của 50 năm trước chiêm nghiệm, mà bây giờ mới thú nhận: Trời sinh ta đày làm thi sĩ/ Còn em suốt đời
làm tình nhân/ Mỏi gối chùng chân nơi địa ngục/ Tình yêu dậy mãi kiếp thi nhân.
Tôi bắt gặp một
nhà thơ trẻ tuổi đó, từ những năm 1966. Sự xuất hiện lang bạt kỳ hồ với sự
hoang vắng, gió sương, hình như còn có một chút gì ngơ ngác trên trường đời, và
vướng víu chút khinh bạc ngông nghênh của tuổi trẻ. Thời của chúng tôi là thời
của chiến tranh, mọi cuộc sống đều hướng ngoại, như thời xuân thu chiến quốc xa
xưa. Nhưng với người làm văn nghệ thì những tang tóc trên quê hương đất nước,
và sự vô tình của đạn bom, mà hình ảnh
người chết hai lần như lời nhạc Trịnh Công Sơn, thật bi thống. Trong khi, với bằng
hữu chung hướng thì niềm tin văn nghệ nhiều lúc nói lên tiếng nói tuổi trẻ, còn
là bất cần trong kiếp sống trôi dạt giữa quê hương, và giữa tri kỷ:
Lạ sao thơ chưa tròn mà ý đã bay xa
Thú làm sao uống nguyệt lưng lưng nửa bầu thở dốc
Ngất ngưởng vỗ tay mời gọi tri âm bất đắc
Cố mỉm cười xô lệch cô đơn bóng bạc đầu
(Đôi Mắt Phù Sa)
Cuộc gặp gỡ tình cờ
với chàng trai nhỏ nhắn đang làm thơ, là vào năm 1966. Tôi chưa hiểu biết gì những
khoảnh khắc tiêu dao, trên lối sống lang bạt của người văn nghệ trước mặt. Bên
nầy cầu Chữ Y, mọi sự thế thời loạn còn vướng víu 3 nhánh rẻ, như trái tim
không bao giờ nguyên khối của một đất nước mà văn sử đã có gần 5000 văn hiến.Trên
quê hương còn có rất nhiều con đường ngả năm/ ngả sáu /ngả bảy/ thì với những
cây cẩu Chữ U, Chữ Y… cũng phân đoạn như biểu hiện của tâm hồn ngàn năm lịch sử.
Chàng trai trẻ bước
vội qua cầu như cơn gió xiêu lệch sau một cơn mưa nhẹ, đi tìm người tri ngộ
(?). Đêm đó với tôi, Sa Chi Lệ vẫn là thêm một người bạn mới trong căn nhà nhỏ,
mà thân sinh tôi chắt chiu mua cách đây 2 năm, với ngọn đèn mờ tỏ, làm thư
trang cho tôi khi từ quê nhà lên đô thị học tập. Thường xuyên như vậy, thư
trang bao giờ cũng ấm cúng tiếng thơ, âm nhạc, tranh và ca cổ… của bằng hữu tứ
xứ trú ngụ học hành, và sáng tác…
Dù nặng nề khí chất
lãng du và hào khí vùng núi biên thùy, nhưng dù sao cũng tuổi trẻ khiến Sa Chi Lệ nhiều lúc cũng trở lại bản
thiện, hòa nhã, khiêm cung … và nhất là tài hoa từ thi ca, đàn sáo, ngâm thơ,
diễn và viết kịch…Chàng ta rất nhiều năng khiếu tuyệt vời trên phương diện nghệ
thuật. Chính vì đa dạng như vậy, sự nghiệp văn chương và sư hy sinh cho nghiệp
dĩ như ngày nay là chuyện ắt có và đủ, như những tán tụng của văn hữu. Dù vậy,
Sa Chi Lệ vẫn khiêm tốn đứng vững vàng trên sân khấu văn nghiệp, đầy hào nhoáng
của suốt một đời người:
Cả đời ta diễn kịch
Không một tiếng vỗ tay
Em hiện hữu như mây
Bềnh bồng nhưng miên viễn
…….
Em có biết nỗi buồn con thần điểu
Đôi cánh kia chỉ chực vút lên trời
Ta tuốt gươm thề suốt đời thúc ngựa
Dẫu chiến trường bôi xóa tuổi tên ai!
(Đôi Mắt Phù Sa)
Những năm tháng xa
xưa không làm lãng quên bao nhiêu ký ức, dù là riêng rẻ từng người anh em bạn hữu.
Bằng hữu văn nghệ của 21 tỉnh thành phía Nam xưa trân trọng thân thiết, không
khác gì vùng núi đầy sơn lộ biên thuỳ, linh địa Tây Ninh và Thất sơn Châu Đốc.
Nỗi tâm linh và vùng đất văn chương đã như sợi mắc xích liên thông kỳ bí trói
buộc nhau bằng tình người và nghiệp dĩ văn hóa. Sa Chi Lệ là đầu mối, là người
giữ đền cho văn nghệ Tây Ninh thời ly loạn đó. Những anh em văn nghệ tỉnh nhà,
đều qua sự liên kết của nhà thơ. Nên tôi hân hoan biết đến Từ Trẩm Lệ, Trường Anh, Mộng Yên Hà (Hà Nguyên Du), Vũ
Anh Sương, Điệp Thuyên Ly, Trần Thy Dã Tràng, Nguyễn Quốc Nam.. khi các bạn hữu
cùng ra sức chủ trương in ấn nhiều tác phẩm. Các nhà thơ cũng nhiều lần đăng
thơ chung với tôi trên các báo như Ngàn Khơi, Văn, Tiền Tuyến, Khởi Hành, Phổ
Thông, Sống, Đời …
Cuối năm 1966, khi
tờ nguyệt san Trình Diện Tuổi Đất ra đời, nối tiếp các tạp san Hoa Xuân (1960),
Thế Kỷ Mới (1964), Thể Hiện (1965), Hiện Diện (1966)… được xuất bản tại vùng Thất
Sơn Châu Đốc, như tiếng nói của văn nghệ đồng bằng miền Tây, là tiền thân của Tạp
chí Khai Phá và Nhà xuất bản Khai Phá (năm 1969 – 1975). Thì tại vùng địa linh
miền Đông Tây Ninh, Sa Chi Lệ và Trần
Thy Dã Tràng … cho ra mắt tạp san Trần Gian vào năm 1967. Năm 1970 – 1973, Hồ
Chí Bửu, Sa Chi Lệ, Trần Thy Dã Tràng, Vũ Anh Sương, Mộng Yên Hà và các nhà thơ lão thành như Từ Trẩm Lệ, Trường
Anh…chủ trương tờ Động Đất…
Ông say mê trong
quá trình tạo dựng các tạp san văn chương, để chuyển tải cho những tiếng nói
thơ văn. Sa Chi Lệ nhiều tâm nguyện phát huy khuynh hướng mới, cho nghệ thuật
trên các tạp san Trần Gian, Động Đất. Nhưng thời cuộc bao giờ cũng trầm bước giữa
các giấc mơ văn nghệ, nên không phải chỉ một Sa Chi Lệ đành gác lại ước vọng
cho một thời.
Ngọn lửa Prométhé
truyền thuyết vĩnh cửu mang lại hơi ấm và sinh tồn cho nhân sinh. Người nghệ sĩ
cũng không ngoại lệ, như trách nhiệm thiêng liêng phải gánh vác trên vai sứ điệp
truyền thống của tâm thức. Sự đày đọa nghiệp chướng thể xác, ngơ ngẩn trong cõi
người, để tiếp thu sáng hóa từ vật thể đến tâm linh, người làm văn nghệ là một
kẻ lên đồng, một người giữ vườn… từ đền thiêng. Nói vậy, khác nào đưa nghệ thuật
vào con đường vị nghệ thuật, tôn vinh không? Quả tình, tất cả mê cuồng trong ngọn
lửa vĩnh hằng của nghệ thuật, thì phải phân trần với thế sự sao đây? Nhiều
khuynh hướng nghệ thuật, nhiều quan điểm sáng hóa (gần nhất như thơ tân hình thức,
thơ vũ trụ / vd: thơ mới Trần Văn Nam,
hội họa sắp đặt, âm nhạc R&P …) ,,, Thời gian, không gian không bao giờ
vĩnh cửu, thì các khuynh hướng nghệ thuật cũng sẽ biến thiên theo hằng hà sa số
ngân hà…
Độc thoại như vậy,
để thấy rằng sự hy sinh một cách say mê điên cuồng hy sinh của nhiều văn nghệ
sĩ, là một điều tất nhiên trước một không - thời gian vô định. Sa Chi Lệ không
phải là một, mà là một trong những đóm sáng trong khu rừng lập lòe đom đóm. Ngọn
lửa lân tinh dù nhỏ bé với các vĩ nhân, nhưng cái có cái không không là giá trị
to lớn gì cả, nhưng có còn hơn không. Bởi đóm sáng lân tinh trong rừng thẳm nghệ
thuật đó, vẫn có thể le lói dẫn dắt khách lạc rừng, tìm chính kiến trên nghệ
thuật, bằng cái rất nhỏ nhoi đó thôi, ai làm được?
Bẵng đi hơn 40
năm, trong buổi hoàng hôn năm 2015 tôi mới gặp lại người văn nghệ ngày nào. Thời
gian biền biệt bước đi có bao giờ trở lại? Có chăng, những vết hằn trên khuôn mặt
người xưa đã làm xa lạ và ngơ ngác của kẻ tìm về. Tất cả thay đổi khắc nghiệt
trên mọi hữu thể. Chỉ chừng, tấm lòng bao giờ cũng trải rộng trước ngưỡng cửa
nhân gian. Sự gặp gỡ vẫn là những ca khúc ân tình cũ, thời thế đổi khác cách
nhau gần nửa thế kỷ thì tấc lòng bao giờ cũng tuyệt diệu thiên thu.
Sa Chi Lệ vẫn cung
cách hảo hớn và lang bạt như ngày nào. Sự im lặng nhìn nhau, sự soi căn về kỷ
niệm, sự thăm dò về sinh kế, và cung thỉnh văn chương, là điều không thể thiếu
của một văn nghệ sĩ vẫn còn cầm ngọn mộc đăng, soi từng trang mạng chủ trương
văn nghệ thuật bao la ở hải ngoại. Tôi đã hiểu, đó là cái nghiệp mà!
Ngày về, tôi mới
có dịp đọc thêm những sáng tác mới của Sa Chi Lệ, Cũng như thấy rõ, bằng hữu có
một chính kiến và chủ hướng nghệ thuật vì thế hệ mai sau. Sa Chi Lệ có tặng những
tài liệu văn chương, sáng tác mới, mà nhà thơ vẫn như ngày nào, bước vào cõi sống
như bước vào giấc mơ lãng bạt:
Nhập giấc chiêm bao nào mơ ước
Bóng mình thấp sáng cuối chân mây
Tiếng hát bỗng vang vườn ẩn hiện
……………..
Một túi thơ đầy văn lang bạt
Gian truân đốt cháy lạnh đôi bờ
Hơn nửa đời ta xây nuối tiếc
Cuồng điên cao ngạo chỉ trong mơ!
(Fall in Love)
Thơ về chiều,
nhưng những lả lướt sương khói vẫn tràn lan trong những khúc triều cương? Sa
Chi Lệ bước vào thi ca từ 12 tuổi, nên những phong thái u tịch và mơ hoang vẫn
phủ cho tơ vương một màu gió sương lãng đãng của hoa niên. Tôi thông thấu những
âm hưởng, đượm đầy tư hướng trưởng giả trong cung cách tình thơ. Người làm thơ
của một thời diệu vợi, mà nghe ran rát
phút triều cương. Thơ bỗng chốc tạo nét thơ ngây của những tia nắng cuối
ngày rơi êm đềm trên dĩ vãng, cái dĩ vãng của ta hái si mê cài lên tóc/ mà nghe hơi thở quỵ quân vương. Hoàng
hôn, chim bay, hoa nở … mà gió sương ngộp tràn trinh tiết. Ô hay:
Tung cánh chim bay dệt hoàng hôn
Đường xa hun hút thoáng trong hồn
Mà sao hoa nở tràn trinh tiết
Ngộp cả hồn ta tuổi gió sương
(Fall in Love)
Người ban cố tri xưa vẫn phong lưu trên những
bước thơ bay. Tất cả những tuyệt diệu trên ngôn ngữ chất chồng đầy những kỹ thuật,
cho mùa thơ mới. Sa Chi Lệ tỏ ra bản lĩnh huyền biến trên con chữ, nhưng những
êm đềm của hình ảnh trong thơ, vẫn là ảnh tượng muôn thuở của một dòng thơ đầy
si mê:
Em chợt trong ta rừng nguyệt bạch
Ngọt ngào hơn tuyệt đỉnh đam mê
Xòe tay năm ngón tình chấp cánh
Quyến rũ trời mây lạc lối về
(Fall in Love)
Chắc khách sẽ nhận
thấy trong bước đường lãng bạt, người thơ cũng muốn đưa tình thi vào cảnh tượng
huyền linh mà đào mộ kỳ duyên xây trên đỉnh
núi oan khiên. Thơ là vậy, mà người thơ là vậy… nét hóa thân cho ngôn ngữ
nhập hình hài, người nghệ sĩ lang thang trên bóng đường chiều hôm, mà ông gọi
là thăng hoa tuổi hạc khúc huyền cơ. Thơ
như sóng vỗ càn khôn tràn nguyệt tận,
nhà thơ chuyển hướng hải hà cho thơ nặng nét riêng biệt ngất ngưởng mê hồn bên
triền huyền cơ:
Gật gù mi ngủ trên tay
Hồn ngây dại mọc trên đồi trăm năm
Trăm năm chắc cũng không bằng nửa
Cái mỉm cười em thuở trăng hoan
Ký xưa bỗng chốc biệt ngàn
Em ra tuyệt đỉnh cung đàn tình yêu
(Valentines 14-2)
Sự hóa thân nhiều
biến tấu, như trong những vở kịch sân khấu nhiều vai trò cứ thay đổi ẩn hiện một
cách hoạt biến. Chính vậy, thơ không nặng vẻ trầm điệu, thơ Sa Chi Lệ càng có một
hướng bước tới như những chiếc phong du. Tiếng gió lung linh thì thơ cũng huyền
ảo bằng những con chữ sử dụng tự nhiên, nhưng đầy bất ngờ, bỉ ngạn, đào mộ, ảo vi, đỉnh oan khiên v..v..
Ô hay! Chung thủy thời thượng nhỉ
Ngả mũ chào mi! Thế giới ảo vi
Từ cõi nào thuyền uyên nguyên rời bến
Tiễn em đi sao rỉ máu tà dương
Bước lưu vong khua niềm đau nghiệt ngã
Em mời ta nhấp nháp rượu bạc tình
Ôi! Tuyệt diệu! Tháng tư mười hai mưa bỉ ngạn
Đào mộ kỳ duyên xây trên đỉnh oan khiên!
(Hoàng Hôn Rỉ Máu)
Thật vậy, sáng tạo
trên thơ nghĩa là phải sáng tạo trên ngôn từ, kẻ làm thơ có nhiều bản lĩnh để
đưa thơ trở về bản lai diện mục của thi ca. Thơ Sa Chi Lệ hồn nhiều, mà xác
cũng nhiều. Phải chăng, ta cứ ngỡ như thằng
điên diễn kịch/ hề ngu si trò xiếc điệu nghê thường. Nhà thơ nói vậy, như tự
phỉ báng hạ thấp bút lực thơ mình. Phải thế không? Kẻ trí thường tỏ âm thầm lặng
lẽ, nhưng dưới trăng hào khí tang bồng loang loáng trên nguyệt rỉ máu hoàng
hôn.
Thơ hay là vậy.
Hồn quá khứ ngấu nghiến vừa tỉnh giấc
Quạt có bên trời mây gió túi ngây thơ
Em xé nát tim người! Ta gom lại
Liệm lá rừng tơi tả mảnh thủy chung
Ta ngửi khói nguồn thư tình treo cổ
Cõng nỗi buồn nặng trĩu tóc mây sương
Bóng đèn đường ngu ngơ soi bỡ ngỡ
Không còn ai! Còn ai! Chia sẻ nhịp ly hương
Người đi tuổi xếp hai hàng kẻ
Đuổi bắt hư không hạnh phút đầy?
Em ơi! Trăng sáng mười hai nhỉ!
Chàng Vũ điên cuồng, sao biết ta cay!
Nửa gánh tang bồng vung gươm hồ thỉ
Thì sá gì nguyệt Rỉ Máu Hoàng Hôn!...
(Hoàng Hôn Rỉ Máu)
Ghi chú: Bài nhận
định tản mạn,
tặng Nhà thơ Sa Chi Lệ.
Sau gần 50 năm, tao ngộ…
NGÔ NGUYÊN NGHIỄM
(Nhà Biên Khảo, Thi Văn Sĩ, Dược Sĩ)
Thư trang Quang Hạnh
Tháng 06, năm 2020