NĂM TỴ NÓI CHUYỆN RẮN
Nguyễn Ngọc Duy Hân
Mỗi khi Xuân về,
người ta thường dành những câu nói hay ho để tặng nhau. Chẳng hạn có người dùng
tên các con thú mà chúc: Xuân về, chúc mọi người vui vẻ như chim Sẻ, mạnh khỏe
như Đại Bàng, giàu sang như chim Phụng, làm lụng như chim Sâu, sống lâu như Đà
Điểu! Hoặc chúc mọi người khoẻ như Hổ, sống lâu như Rùa, mắt tinh như Đại Bàng,
nhanh nhẹn như Thỏ, phúc lộc nhiều như Châu Chấu tràn về. Ấy thế nhưng nay là
năm Rắn, mà chưa thấy ai chúc về Rắn như thế nào. Trong Truyện Kiều của thi hào
Nguyễn Du, người ta đếm trong thi phẩm có 49 loài vật tất cả, thí dụ Uyên,
Phượng, Rồng, Hùm, Sói ... nhưng không hề nói tới con Rắn. Thôi thì năm Rồng
sắp hết, năm Rắn đang tới, tôi xin được chia sẻ đôi điều tìm được về con vật
này, hy vọng sẽ thay cho lời chúc để gởi đến các bạn trong dịp Xuân Ất Tỵ 2025
này.
Nói vậy nhưng nghĩ
cũng khó để lạm bàn về loài rắn, vì thời đại ngày nay khi Elon Musk đã tính tới
chuyện lên sao Hỏa để sống, chuẩn bị chế máy bay chạy bằng điện, đủ thứ các ứng
dụng của trí thông minh nhân tạo, thật giả khó phân biệt, thì nói về rắn như thế
nào cho theo kịp thời đại đây!??
Thôi thì xin bắt đầu
bằng thống kê khoa học. Có khoảng 3500 loài rắn trên thế giới, trong đó có 300
loài mang nọc độc. Châu Á là nơi có nhiều loài rắn độc nhất. Rắn to nhất là Đại
Mãng Xà có thân to, dài đến 10 mét. Loài nhỏ nhất là rắn giun Typhlops
Braminus, dài chưa quá 10 cm. Trăn nước Nam Mỹ nặng khoảng 250 ký.
Nói tới Rắn, người
ta thường chia ra hai loại: rắn hiền và rắn độc. Rắn hiền như rắn Nước, rắn Học
trò… (học trò thời nào, chứ một số học trò trường Xã Hội Chủ Nghĩa thì chưa chắc
là hiền đâu!). Rắn độc có rắn Hổ Mang, rắn Cạp Nia, rắn Lục ... Tôi thích lối
phân loại này, vì con người cũng có thể chia làm hai loại: Ác hoặc Lành (mong
mỗi người trong chúng ta đều thuộc nhóm Lành).
Rắn thuộc ngành bò
sát, giống như thằn lằn, tắc kè nhưng rắn không có chân. Vảy chính là
"chân" của rắn. Khi rắn muốn trườn tới thì những chiếc vảy hơi dựng
lên, cà sát lên mặt đất đẩy rắn bò tới. Vảy cứng nên không thể phát triển theo
thân rắn được. Do đó, cứ vài tháng rắn lột da một lần. Rắn có thể nuốt con mồi
to hơn đầu nó gấp 10 lần, như nguyên con nai nặng 60 ký. Thế nhưng tính ra rắn
ăn rất ít, chúng chỉ cần ăn chừng 5, 7 lần rồi nhịn cả năm vẫn sống. Nếu vậy để
chúc các cô muốn giữ eo, mình chúc "Ăn như rắn" được lắm chứ!
Có rắn không ăn
uống, ngủ liền một mạch 4 năm mà vẫn sống, “nội công” hơn hẳn loài gấu chỉ ngủ
mùa đông. Hầu hết loài rắn đều đẻ trứng, chỉ trừ một vài loại đẻ con như rắn
Lục, Đẻn Kim, Đẻn Sọc Dưa… Thức ăn của rắn là sâu bọ, cá, giun, trứng chim,
chuột, thú vật… Đặc biệt rắn Cạp Nong ngoài ếch nhái, nó còn ăn… rắn. Có lẽ vì
giống rắn này lười đi tìm mồi nên phải ăn thịt đồng loại (cũng giống như Cộng
Sản, giết hại, làm giàu trên chính … đồng bào của mình). Rắn Đuôi Chuông sau
khi sinh nở, đã ăn trứng hư và rắn con. Nhiều người chê giống rắn cái này ác,
vì hùm dữ còn không ăn thịt con! Của đáng tội, rắn mẹ chỉ ăn chừng 11% rắn con
và trứng hư vì biết đằng nào nó cũng sẽ hư, sẽ chết. (Giống cái có suy nghĩ,
tính toán hơn thiệt lắm chứ lỵ!) Con người gần đây mới đông lạnh tinh trùng để
thụ thai, nhưng có giống rắn từ xưa đã biết giữ tinh trùng để dành xài khoảng
5, 6 năm, chẳng cần giống đực tại hiện trường, ê sắc ế vẫn tự đẻ được! Nhiều
loại rắn rất độc, người bị cắn chỉ đi được vài bước rồi chết, nên được đặt tên
là rắn "Hai Bước" hoặc "Năm Bước". Ngày nay người ta đã tìm
thấy vài con rắn dị biệt có chân hoặc có hai đầu.
Rắn ngủ mà mắt vẫn
thao láo vì không có mí mắt, có mũi nhưng không ngửi được bằng mũi mà phải nhờ
bộ phận khác, không có tay chân nên phải nuốt trọng đồ ăn, chẳng nhâm nhi xé
phay được, cũng không có vành tai, thế mà vẫn sống ngon lành, có khi tới 40 năm.
Tuy vậy rắn vẫn thua loài gián, vì có con gián đầu lìa khỏi cổ mà vẫn sống thêm
mấy ngày. Nhưng lạ hơn cả là Cán bộ Cộng Sản, không óc, không tim mà vẫn sống,
vẫn có thể dùng bạo quyền cai trị dân lành!
Khi thấy ông Ấn Độ thổi sáo rồi đôi rắn
độc uốn éo chui ra khỏi miệng giỏ, bạn đừng nghĩ rắn biết nghe nhạc rồi nhảy
Lambada nhé. Rắn chỉ phản ứng theo sự chuyển động, nếu anh Chà Và không lúc lắc
cây sáo, rắn sẽ đứng yên đưa mắt nhìn. Thật ra, mấy "Thầy Rắn" này đã
cho rắn ăn thật no để trở nên chậm chạp, hoặc đã nhổ mất nanh độc rồi.
Tính ra, trong các
loài động vật thì rắn có liên hệ với con người sớm nhất. Kinh Thánh đã ghi
chuyện bà Eva bị rắn cám dỗ ăn Trái Cấm rồi tỉ tê để ông Adam ăn theo. Với
những người theo đạo Thiên Chúa, rắn là loài bị chúc dữ, tượng
trưng cho sự cám dỗ, giận dữ và ghen tị.
Khoảng năm 1250
trước Công Nguyên, Thiên Chúa đã chọn ông Môi Sen để giải phóng dân Israel khỏi
nô lệ Ai Cập. Chúa cho ông Môi Sen cây gậy có thể hóa thành con rắn để dân
chúng tin theo. Thủ lãnh Môi Sen đã đem dân Israel ra khỏi Ai Cập,
băng qua Biển Ðỏ để vào Ðất Hứa, nơi chảy tràn trề sữa và mật ong. Thế nhưng
dân không biết ơn lại phiền trách Chúa, Ngài nổi giận cho những con rắn lửa có
cánh cắn chết nhiều người. Môi Sen lại phải khẩn cầu cho dân và Chúa
đã phán: "Ngươi hãy làm một con rắn lửa và đặt nó trên cán cờ. Ai
bị rắn cắn mà nhìn thấy nó thì sẽ được sống". Cây
trụ với con rắn bằng đồng này còn tồn tại mãi đến đời vua Hezekiah của Do thái.
Trong
thần thoại Ấn Độ, quỉ Kaliya đã biến thành rắn Hổ Mang giết hại nhiều người,
cuối cùng thần Krishna mới giết được Kaliya và nhảy múa trên đầu con quỷ
ấy.
Rồi
tới thần thoại Hy Lạp, có ba chị em Gorgones bị biến thành quái vật. Chúng có
cánh, thân mình giống như phụ nữ với bộ tóc là những con rắn còn sống đang ngo
ngoe. Ai nhìn vào mắt chúng thì bị biến thành đá.
Trong
đạo Phật, có chuyện kể về con rắn rất hung dữ đã tự ý quấn nhiều vòng, làm
thành cái bệ cao cho Đức Phật an tọa mà tham thiền, tránh cho Phật khỏi bị tê
thấp và tỏ sự quy phục Ngài.
Dân Campuchea tin
rằng vương quốc Khmer là do vua Rắn sáng lập. Rất nhiều đền đài tại xứ này được
tạc hình rắn trên tường.
Đọc cổ tích Việt Nam, có chuyện chàng thợ săn tên Dã Tràng nhìn thấy một
cặp rắn. Khi rắn cái lột da thì rắn đực đi tìm đồ ăn mang về nuôi, nhưng khi
rắn đực lột da thì rắn cái bèn bò đi tìm chàng khác mà hẹn hò. Dã Tràng bất
bình nên bắn chết rắn cái. Rắn đực trả ơn bằng cách cho Dã Tràng một viên ngọc
rắn, mỗi lần anh ngậm viên ngọc này thì có thể nghe và hiểu được tiếng nói của
loài vật.
Rồi tới chuyện Thạch Sanh & Lý Thông, với con rắn khổng lồ bắt phải
nộp người cho nó ăn thịt, nếu không nó sẽ gây tai họa cho cả làng. May nhờ
Thạch Sanh ra tay trừ diệt con rắn tàn ác, làng mới được an vui.
Thánh Patrick là người Ái Nhĩ Lan - nổi tiếng với việc giải thích mầu
nhiệm Chúa Ba Ngôi qua thí dụ một cành có ba cái lá - Theo truyền thuyết, Thánh
Patrick đã có công đuổi loài rắn ra khỏi đất nước này.
Trong văn học Việt, Lê Quý Đôn là một thần đồng nổi tiếng. Ngay từ lúc
tóc còn để chỏm, Lê Quý Đôn đã tỏ ra tài tình xuất chúng, nhưng phải cái lười
biếng và nghịch ngợm quá sức. Thân phụ của ông phải đánh đòn để răn dạy. Bị đòn
đau, Đôn khóc xin tha, thân phụ ông nói:
-Tha cũng được, nhưng phải làm một bài thơ liên hệ đến rắn.
Lê Quý Đôn ứng khẩu đọc ngay:
Chẳng phải LIU ĐIU cũng giống nhà
RẮN đầu biếng học lẽ không tha
Thẹn đèn HỔ LỬA đau lòng mẹ
Nay thét MAI GẦM rát cổ cha
RÁO mép chỉ quanh lời dối trá
LẰN lưng chẳng quản vệt dăm ba
Từ nay CHÂU LỖ xin chăm học
Kẻo HỔ MANG danh tiếng thế gia
Cha của Lê Quý Đôn phải vui vẻ mà tha cho.
Anh của Đoàn thị
Điểm là Đoàn Doãn Luân một hôm muốn thử tài em gái, bèn lấy một câu trong
Sử Ký của Tư Mã Thiên nói về Lưu Bang (Hán Cao Tổ) làm đề tài để cho bà đối
đáp. Câu ấy như sau:
Bạch
xà đương đạo, Quý bạt kiếm nhi trảm chi
Nghĩa
là con rắn trắng đón đường, ông Quý (Lưu Bang) liền rút gươm ra chém, con rắn
đứt làm hai khúc.
Bà
Đoàn Thị Điểm rất nhanh trí, cũng dùng một câu trong Sử Ký đời vua Nghiêu
Thuấn, nói về vua Hạ Vũ, sau này nối ngôi vua Thuấn, để đối lại như sau:
Hoàng
Long phụ châu, Vũ ngưỡng thiên nhi thán viết
Nghĩa
là: Con Rồng vàng đội chiếc thuyền, ông Vũ nhìn trời mà than! (Hay thật, các bà
thường hay nhanh nhẹn, thông minh thế đấy!)
Rắn là con vật
tượng trưng cho tháng 5 theo lịch phương Tây, nếu nằm mơ thấy rắn có thể đánh
đề số 32 hoặc 72.
Biểu
tượng của ngành Y là hình con rắn quấn quanh một chiếc gậy (The Rod of
Asclepius). Nó bắt nguồn từ bức tượng người và rắn ở Hy Lạp,
nhằm tôn vinh thủy tổ của nghề Thuốc là Esculape. Esculape nhờ học được ở một
kỳ nhân - không những trị bệnh cứu người mà còn làm cho người chết sống lại.
Thời đó, con rắn cũng đã góp phần trong việc chống lại bệnh dịch, nên khi dựng
tượng để tưởng nhớ công đức của thần Y Esculape, thì con rắn được vẽ quấn quanh
cây gậy nguyệt quế của ông.
Trong
chúng ta có lẽ ai cũng biết chuyện Nguyễn Trãi bị tru di tam tộc vì giết lầm
gia đình rắn trong vườn, rồi bị rắn trả thù. Mãi 22 năm sau, vua Lê Thánh
Tôn mới xét lại vụ án, thấy nhiều điểm oan ức cho vị khai quốc công thần, nên
truy phục chức của Nguyễn Trãi, cho con cháu ông làm quan. Riêng Thị Lộ, nhiều
người cho rằng nàng là hóa thân của rắn Hổ Mang, có thù oán sâu nặng với vua Lê
Thái Tôn nên tìm cách trả thù. Chỉ khổ cho Nguyễn Trãi, đã vì nàng mà bị vạ
lây.
Người
ta thường nghĩ rắn là loài ác, xấu, nhưng thật ra rắn có công và ích lợi rất
nhiều. Có một thời kỳ tại Ấn Độ, người ta đổ xô đi giết rắn, chẳng bao lâu thì
rắn hầu như tuyệt nòi. Mùa lúa năm đó chuột bọ sinh sôi nẩy nở rất nhanh, cắn
nát mùa màng. Dân Ấn lại phải lo nuôi cho có rắn trở lại. Theo thống kê mỗi
năm, số người chết do ong chích còn nhiều hơn số người chết do rắn cắn.
Thịt
rắn là món ăn đặc sản dân gian thích khẩu:
"Cần
chi cá lóc, cá trê
Thịt
chuột, thịt rắn nhậu mê hơn nhiều"
Rắn
được chế biến thành rất nhiều món ăn khác nhau như: Súp da rắn, Rắn
xào xả ớt, Rắn bằm xúc bánh tráng, Da
rắn chiên dòn, Chả rắn bọc lá lốt, Nem
thịt rắn, Lòng rắn xào miến, Xôi
mỡ rắn, Cháo trứng rắn, Rắn
tiềm thuốc Bắc, Rắn xé phay, Rắn
xào lăn, Cháo rắn đậu xanh...
Indonesia
là một quốc gia có nhiều loài rắn, nên nổi tiếng với loại bánh mì kẹp thịt rắn
(hamburger thịt rắn) rất ngon và lạ.
Da
rắn có thể làm thành bóp, dây nịt, giày... cho các bà quí phái.
Đặc
biệt cả Đông và Tây Y đều coi rắn là thần dược để chữa bệnh phong thấp. Thịt
rắn làm thông kinh mạch bị bế tắc và trừ phong hàn, nó cũng có khả năng chữa
trị chứng tê ngoài da, ngứa, làm hạ áp huyết. Rượu rắn được xem là một loại
thuốc bổ dưỡng rất quý, nọc rắn dùng để chế tạo các loại huyết thanh kháng
độc khi bị rắn độc cắn.
Lúc còn bé, chắc chúng ta ai cũng biết chơi trò Rồng Rắn rất vui, hoặc thuộc các câu đồng dao:
Bao giờ cho đến tháng ba
Ếch cắn cổ rắn tha ra ngoài đồng
Hùm nằm cho lợn liếm lông...
Có câu đố:
Con gì không chân đi năm rừng bảy rú, con gì không vú nuôi chín mười con
Câu trả lời sẽ là:
Con rắn không chân đi năm rừng bảy rú, con gà không vú nuôi chín mười
con.
Hoặc có các câu ca dao:
“Đôi ta như rắn liu điu, nước chảy mặc nước ta dìu lấy nhau”.
“Con quạ đen, con cò trắng.
Con ếch ngắn, con rắn dài.
Em trông anh trông mãi trông hoài.
Trông cho thấy mặt thân này mới yên”.
Sấm Trạng Trình (Nguyễn Bỉnh Khiêm 1491 - 1585) cũng có nhắc tới năm Tỵ
:
Rắn qua sửa soạn hết đời Sa-tăng
Ngựa hồng quỷ mới nhăn răng
Truyện Trạng Quỳnh vẽ rắn cũng rất thú vị. Muốn làm nhục người Việt ta,
quan Tàu bày ra cuộc thi vẽ thú vật, xong ba tiếng trống là phải vẽ xong. Trạng
Quỳnh ung dung dùng 10 đầu ngón tay nhúng mực họa ra cả 10 con rắn, quan Tàu
tức lắm nhưng thua lý đành phải chịu.
Trong dân gian cũng có Vui Cười về con rắn vuông. Chuyện rằng anh chàng
luôn phóng đại sai sự thật một hôm về khoe với vợ mình thấy được con rắn dài
trăm thước, ngang 40 thước. Dĩ nhiên vợ không tin, thấy không “hù” được vợ nên
anh nói bớt xuống:
-Chắc dài 80 thước thôi!
Vợ cũng không tin, anh bớt xuống nữa:
-Chắc tôi sợ quá nên tính lộn, rắn chừng 60 thước.
Vợ cũng không nói gì, anh tự động rút lại:
-Chắc chắn là rắn dài 40 thước, ngang 40 thước
Vợ phì cười:
-Như vậy con rắn anh thấy hình vuông nhỉ?!!
Chuyện Thanh Xà, Bạch Xà kể về hai con rắn màu trắng và xanh tu luyện
thành mỹ nữ cũng rất nổi tiếng, được làm thành phim bộ với nhiều chi tiết hấp
dẫn.
Trong truyện chưởng Anh Hùng Xạ Điêu của Kim Dung, có Tây Độc Âu Dương
Phong là kẻ độc ác, nhiều thủ đoạn. Âu Dương Phong thường dùng một cây gậy có
hai rắn độc ở đầu làm vũ khí. Ông bắt vài ngàn con rắn về luyện thành một đoàn
binh rắn có cấp bậc đàng hoàng, lấy tiếng tiêu làm hiệu lịnh tiến tới hay rút
lui. Khi quyết đấu với Hồng Thất Công, Âu Dương Phong bị thua được tha chết
nhưng lại lén thả rắn độc ra cắn Hồng Thất Công bị thương nặng. Tây Độc này quá
"độc". Trương Vô Kỵ trong Cô Gái Ðồ Long đã học được nghề y nên cứu
sống được người bị Linh Chi Xà mổ.
Về lịch sử, năm Quý Tỵ 207 trước công nguyên sau khi kháng chiến chống
quân Tần thắng lợi, Thục Phán xưng là An Dương Vương, đóng đô ở Cổ Loa, phát
triển nước Văn Lang của các vua Hùng. Năm Kỷ Tỵ 111 trước công nguyên, dưới sự
lãnh đạo của Tây Vu Vương (hậu duệ của Thục Phán), người Việt nổi lên khởi
nghĩa làm lung lay ách đô hộ của Triệu Đà.
Trong sử cũng có ghi chuyện Thiên
Hộ Dương ở Đồng Tháp Mười, dụ quân Pháp vào hang
rắn độc lớn, khiến không ít giặc Pháp bị thiệt mạng. Người
dân cho rằng Thiên Hộ Dương có đạo binh “Rắn Thần”
trợ chiến.
Trên thế giới năm Tân Tỵ 1941 có sự kiện Trân Châu Cảng, việc sụp
đổ của bức tường Berlin xảy ra vào năm Kỷ Tỵ 1989
hoặc vụ New York bị bọn khủng bố tấn công vào ngày 11 tháng 9 năm Tân Tỵ 2001.
Ai
có lòng dạ nham hiểm thì người ta gọi họ là lòng dạ rắn rết. Những người lừa
phỉnh người khác, nói cho hay nhưng lại làm ác thì bị gọi là "khẩu
Phật, tâm xà". Nếu miệng lưỡi độc ác, chuyên môn bỏ vạ cho người khác
thì gọi là "Ngậm máu phun người". Con nít hư đốn, ngỗ nghịch
thì gọi chúng là "Rắn đầu, rắn mặt".
Ngoài
ra cũng có rất nhiều thành ngữ liên hệ tới rắn:
- Cõng
rắn cắn gà nhà: Nhằm chê trách kẻ phản bội, đồng nghĩa với câu "Rước
voi giày mả tổ". như vua Lê Chiêu Thống cầu viện quân Tàu xâm lược
nước nhà.
- Rắn
rết bò vào, cóc nhái bò ra: Ám chỉ kẻ độc ác như rắn rết không thể sống
cùng với người ngay được. Do vậy trong cuộc sống ta phải tránh loại người hung
ác, hiểm độc như rắn rết.
- Vẽ
rồng vẽ rắn, Vẽ rắn thêm chân: Nhằm chế diễu kẻ chẳng làm nên việc gì mà
còn bày vẽ tốn công sức tiền của, có khi còn có hại.
- Rắn
mất đầu: Ý nói khi người lãnh đạo đã mất, thì các cấp bên dưới không làm gì
được nữa.
- Khẩu
xà tâm Phật: Nhằm chỉ kẻ ngoài miệng tuy nóng nảy chửi bới, nhưng thẳng
ngay, nhân đức.
- Rắn đến nhà chẳng đánh thì quái, Gái đến nhà chẳng
chơi cũng thiệt: Ý nói
rắn rết là loại nguy hiểm, rắn đến nhà mà không giết thì thế nào cũng bị nó cắn
chết. Còn nếu thân mình là gái mà không biết giữ, ăn mặc khiêu khích, đem thân
đi “cho không biếu không” thì thiệt thòi ráng chịu!
- Rắn
đổ nọc cho lươn, tức đổ lỗi, gán ghép trách nhiệm cho người khác. Mình làm
sai thì nhận, thì sửa mới khá được, chạy tội cũng có ai tin đâu, sự thật vẫn là
sự thật.
Tục
ngữ Campuchia nói: "Rắn độc dù nó cắn cũng có thể chữa bằng thuốc. Con
người độc ác hơn rắn, không có gì chữa được", bạn có đồng ý
không?
Bà
Miện, mẹ của thi sĩ Nguyễn Bính bị rắn độc cắn chết năm 1918 lúc mới 24 tuổi,
để lại cho ông Bình ba đứa con thơ.
Để
chuẩn bị cho năm mới, nhiều người có tiền, nhất là các “Đại Gia” tại Việt Nam đổ xô đi mua rắn
về nuôi vì có lời đồn nuôi rắn sẽ “cầu được ước thấy”. Rắn được tôn làm “Thần
May Mắn”.
Trong sách những Chuyện Lạ thế giới, có người lập
kỷ lục để rắn độc chui vào lỗ mũi và chạy ra khỏi miệng một cách dễ dàng. Có
người coi rắn là bạn, ăn chung ngủ chung, khiếp quá!
Rắn cũng tạo nhiều rắc rối trong cuộc sống. Một đoàn xe điện đi từ Kyoto
đến Shiga đã phải ngừng chạy vì có con rắn to màu đỏ và đen cuộn tròn trên ghế
hành khách. Việc ngừng một đoàn tàu cao tốc là sự kiện hiếm thấy tại Nhật Bản.
Cũng có lần rắn độc nằm ngay lối vào tòa nhà Orissa, khiến phiên họp của
Quốc hội Ấn Độ bị chậm mất vài tiếng đồng hồ.
Trong chuyến bay Qantas 191 từ Úc tới Papua New Guinea ngày 11 tháng 1,
2013, hành khách thâu được phim con trăn dài 3 mét nằm chễm chệ trên cánh máy
bay. Có lẽ con trăn này nóng lòng muốn về quê ăn Tết, nên thay vì đi xe ôm,
trăn đi "máy bay ôm" cho lẹ và khỏi tốn tiền vé. Không tay không chân
trơn tuồn tuột, chẳng hiểu sao con trăn nầy có thể bám vào cánh phi cơ ở độ cao
35 000 feet mà không rớt, chịu được độ lạnh trừ 14 độ C với tốc độ 500 km một
giờ. Thì ra với quyết tâm, cái gì cũng có thể làm được!
Tổ chức PETA trong chiến dịch bảo vệ động vật thường lên tiếng chỉ trích
các ca sĩ, diễn viên nổi tiếng dùng các sản phẩm thời trang làm từ da
rắn.
Xuân sang, mọi người nhất là người Việt ly hương chắc không khỏi ngậm
ngùi. Tội nghiệp lớp trẻ sanh ra ở hải ngoại, đâu có hiểu Tết như thế nào. Nhớ
hồi con tôi còn bé, Tết năm đó tôi làm siêng nấu bánh chưng tặng bạn bè, làm
xong mệt quá không nấu cơm nổi bắt cả nhà ăn bánh chưng trừ cơm. Năm sau tôi
nói với hai cháu: Sắp Tết rồi đó con. Cháu Việt lo lắng hỏi lại: Tết thì phải
ăn cái bánh “sticky” không được ăn cơm phải không mẹ! Bây giờ lớn rồi,
Tết với các cháu có nghĩa là sẽ tham gia Hội Chợ Tết để gây quỹ, làm văn nghệ
giúp vui. Dù sống trên đất Tự Do, no ấm nhưng hương vị Tết xưa với ông bà,
truyền thống dân tộc đã mất đi rất nhiều. Nỗi buồn lưu vong và niềm thương nhớ
người thân luôn canh cánh trong lòng. Ý nghĩa thiêng liêng của cái Tết và niềm
vui xưa hầu như không còn. Có dành dụm được chút tiền ra mua đồ ăn, đồ xài thì
sợ mua phải đồ giả, đồ độc. Ôi xã hội ngày nay!
Năm mới, tôi nhủ lòng phải cố gắng hơn, nếu “nằm khoanh trong bụi” bỏ
ngoài tai những chuyện tốt cần làm, không thèm hay biết sự gì ngoài chuyện gia
đình, cá nhân mình, để rồi trở thành “vô cảm” không giúp đỡ được ai, thì chính
tôi sẽ trở thành loài rắn xấu, không tích sự gì. Năm mới tôi sẽ cầu xin Chúa
giúp sức, ráng thực tập làm người thẳng thắn cương trực "Thẳng như
rắn bò", không nhiều chuyện tò mò "Thao láo như mắt rắn ráo",
hoặc "Len lét như rắn mùng năm". Tôi sẽ cố gắng giữ lời ăn
tiếng nói không là “Miệng hùm nọc rắn", tránh "ấp rắn trong
lòng”, dùng đầu óc suy xét cẩn thận các việc, khi cần thiết phải mạnh dạn
"đánh rắn phải đánh bằng đầu". Tôi vốn ngại khó,
sợ đụng chạm không dám lên tiếng dù biết đó là việc sai trái, bất công.
Chúc bạn năm mới tâm Phật, khẩu Phật luôn để chính mình và người chung
quanh có được niềm vui, cuộc sống thêm phần ý nghĩa.
Nguyễn Ngọc Duy Hân
Mời bạn ghé thăm trang Duy Hân, Thơ Văn và Nhạc tại:
http://duyhantrinhtayninh.blogspot.ca/
********
Tạp Ghi và Phiếm Luận
:
NHỮNG TỪ NGỮ LÝ THÚ
NGÀY XUÂN (2)
CHÚC TẾT
TẾT là do chữ TIẾT 節 đọc
trại ra mà thành. Theo "Chữ Nho... Dễ Học" TIẾT thuộc dạng chữ Hài
thanh theo diễn tiến của chữ viết như sau :
Kim văn
Đại Triện Tiểu Triện Lệ Thư
Ta thấy :
Chữ TIẾT 節 phần
dưới là chữ TỨC 即 chỉ Âm, phần trên là bộ TRÚC 竹 chỉ Ý,
nên TIẾT có nghĩa gốc là các Mắt (đốt, lóng) của cây Tre; Nghĩa rộng là
các đốt, các lóng, các mắt của thực vật; nghĩa rộng hơn nữa là
"Các phần nhỏ của sự vật hay sự việc" nào đó. Như CHI TIẾT 枝節 là
những phần nhỏ nhặt tỉ mỉ của sự việc. Còn đối với khí hậu mùa màng trong một
năm thì "Mỗi năm chia làm 12 tháng, mỗi tháng có 2 TIẾT, vị
chi một năm có 24 TIẾT như sau :
- Tháng Giêng có 2 TIẾT
: Lập xuân 立春, Vũ thủy 雨水.
- Tháng Hai có 2 TIẾT
: Kinh trập 驚蟄, Xuân
phân 春分.
- Tháng Ba có 2 TIẾT
: Thanh minh 清明, Cốc Vũ 穀雨.
- Tháng Tư có 2 TIẾT
: Lập hạ 立夏,
Tiểu mãn 小滿.
- Tháng Năm có 2 TIẾT
: Mang chủng 芒種, Hạ chí 夏至.
- Tháng Sáu có 2 TIẾT
: Tiểu thử 小暑, Đại
thử 大暑.
- Tháng Bảy có 2 TIẾT
: Lập thu 立秋,
Xử thử 處暑.
- Tháng Tám có 2 TIẾT
: Bạch lộ 白露, Thu phân 秋分.
- Tháng Chín có 2 TIẾT
: Hàn lộ 寒露, Sương giáng 霜降.
- Tháng Mười có 2 TIẾT
: Lập đông 立冬, Tiểu tuyết 小雪.
- Tháng Mười Một có 2
TIẾT : Đại tuyết 大雪, Đông chí 冬至.
- Tháng Mười Hai có 2
TIẾT : Tiểu hàn 小寒, Đại hàn 大寒.
24 TIẾT nêu
trên được gọi là KHÍ TIẾT 氣節, có nghĩa là Khí hậu
và thời tiết căn cứ theo mùa màng của Âm lịch để trồng trọt canh tác,
trong đó có TIẾT THANH MINH 清明節 vừa là Khí hậu thời tiết lại vừa là một trong những
ngày LỄ TIẾT 禮節 trong năm. LỄ TIẾT là những cột móc, là những ngày
LỄ theo truyền thống và phong tục tập quán của từng địa phương hay dân tộc, được
gọi trại thành những ngày LỄ TẾT trong năm. Ngoài TẾT "THANH
MINH trong Tiết tháng Ba" ra, ta còn có TẾT ĐOAN NGỌ 端午節
(Mùng 5 tháng 5), TẾT TRUNG THU 中秋節 (ngày Rằm tháng Tám), TẾT TRÙNG CỬU
(hay TRÙNG DƯƠNG) 重陽節 (Mùng 9 tháng 9), TẾT NGUYÊN TIÊU 元宵節
(ngày Rằm tháng Giêng) và quan trọng nhất là TẾT NGUYÊN ĐÁN 元旦節
ngày Mồng một tháng Giêng. Tóm lại, TIẾT khi được gọi là :
- KHÍ TIẾT 氣節 thì
có nghĩa là Khí hậu và thời tiết của mùa màng trong một năm.
(Trong chữ Nho của ta
KHÍ TIẾT còn có nghĩa là "Nghĩa khí và Tiết Tháo" của kẻ
sĩ).
Còn khi được gọi
là :
- LỄ TIẾT 禮節 thì
có nghĩa là những ngày LỄ TẾT ở trong năm .
Trở lại với từ TẾT
NGUYÊN ĐÁN
* NGUYÊN 元 là Bắt đầu,
là Đứng đầu, là Thứ nhất... Nên ngày xưa người đứng đầu các
Tiến Sĩ được gọi là TRẠNG NGUYÊN 狀元. Ngoài ra còn có các từ mà
ta thường gặp như :
- NGUYÊN SOÁI 元帥 Người đứng đầu
của Tam quân ngày xưa .
- NGUYÊN THỦ 元首 Người đứng đầu
một nước, như Tổng thống, Thủ Tướng...
- NGUYÊN KHÍ 元氣 Cái khí
chất tinh lực vốn có của con người và của trời đất.
- NGUYÊN NIÊN 元年 là
Cái năm đầu tiên của một triều đại hay chế độ nào đó.
-
NGUYÊN ĐÁN 元旦 là Ngày đầu tiên trong tháng hoặc trong
năm. ĐÁN 旦 được ghép bởi chữ NHẬT 日 đứng trên chữ NHẤT 一, với
hàm ý là Mặt trời đã mọc lên khỏi mặt đất, nên nghĩa gốc của chữ ĐÁN
là BUỔI SÁNG, bắt đầu cho một ngày, nên cũng có nghĩa là
NGÀY. ĐÁN 旦 cũng là Ngày đầu của một tháng Âm lịch tức
ngày Mồng Một, đối với ngày Rằm (15) trong tháng gọi là ngày VỌNG 望. Nên
...
TẾT
NGUYÊN ĐÁN 元旦節 là ngày Lễ Tết lớn nhất trong năm, vì nó vừa bắt đầu
cho một Ngày Mới, một Tháng mới và cả một Năm Mới nữa ! Vì vậy mà ta thấy trong
ngày Tết đầu năm, ông bà xưa hay viết câu chữ mà cũng là
câu đối sau đây dán ở trước cổng chính :
一元復始，
Nhất nguyên phục thủy,
萬象更新。
Vạn tượng canh tân .
Có nghĩa :
- Một vòng nguyên khí
của đất trời lại PHỤC THỦY là vận hành bắt đầu trở lại, và...
- Muôn ngàn hiện tượng
trong trời đất lại bắt đầu CANH TÂN là đổi mới trở lại.
Trời đất cây cỏ
núi sông đổi mới sau những tháng đông hàn lạnh lẽo, thì con người
cũng nên có cuộc sống mới, nếp sống mới, suy nghĩ mới, làm ăn mới... cho
phù hợp và thích ứng với những ngày tháng mới; một sự đổi mới thuận lợi
của đầu năm thì đã là dấu hiệu của thành công một nửa rồi ! Vì
nó sẽ mở ra một vận hội mới như câu...
TAM DƯƠNG KHAI
THÁI 三陽開泰
Theo sách Chu Dịch 周易. Sau
tiết Đông Chí 冬至 thì khí âm hàn bắt đầu tiêu thoái, và khí dương thì
bắt đầu sanh trưởng, ta thường nghe các Thầy Bói gọi là Âm Tiêu Dương Trưởng 陰消陽長,
đêm sẽ ngắn dần, ngày sẽ dài thêm ra, cho nên Tháng Mười Một là tháng Tý, thuộc
quẻ Phục 復
là Nhất Dương Sanh, Tháng Mười Hai là Tháng Sửu, thuộc quẻ Lâm 臨 là Nhị
Dương Sanh, và Tháng Giêng là Tháng Dần, thuộc quẻ Thái 泰 là Tam Dương Sanh. Vì thế
nên Tết Nguyên Đán là ngày đầu của tháng Giêng mới dùng câu TAM
DƯƠNG KHAI THÁI 三陽開泰 mà chúc mừng cho năm mới mở ra vận hội mới, lấy Ý chữ
Thái 泰 là
Lớn, là Thông, như trong tiếng Việt ta thường nói "Hết vận Bỉ rồi thời lại
Thái", hoặc "Bỉ cực thì Thái lai" và "Hết cơn Bỉ Cực, đến hồi
Thái lai". Có nghĩa: Hết lúc Bế tắt, nghèo khó thì đến lúc Hanh thông, khá
giả !
Vì 2 chữ Dương 陽
là Âm Dương và 羊 Dương là Con Dê đồng âm với nhau, nên ta thường gặp
những bức tranh vẽ hình 3 con dê thay thế cho khí dương của trời đất mà chúc
nhau bằng câu Tam Dương Khai Thái như ta thường trông thấy!
Đối với TAM DƯƠNG
KHAI THÁI là một câu nói lên mơ ước trong ngày Tết, đó là :
NGŨ PHÚC LÂM
MÔN 五福臨門
Có nghĩa :
- Năm điều Phước
sẽ LÂM MÔN là đến trước cửa nhà. Vậy 5 điều phước đó là gì ?
Theo truyền thống xã
hội ngày xưa : Năm cái PHƯỚC đó là: Thọ, Phú, Khang ninh, Du hảo đức và Khảo
chung mệnh. 五福是：寿，富，康寜，攸好德，考终命。Có
nghĩa : Sống lâu, giàu có, mạnh khỏe, có Đức tốt và chết an lành là Thiện
chung đó. Nói cho gọn là : Thọ 壽, Phú 富, Khang 康, Đức 德 và
Thiện 善.
Đó là 5 cái phước mà mọi người thời xưa đều mong mỏi. Còn bây giờ thì sao ? Xã
hội ngày một thay đổi và tiến hóa, nên mơ ước mong mỏi của con người cũng có
khác. Theo sưu tầm tìm thấy trên mạng thì NGŨ PHÚC của hiện nay là : Hòa hài 和諧，Hưng
vượng 興旺，Phú
qúy 富貴，Bình
an 平安，Kiện
khang 健康。Có
nghĩa : Gia đình hòa thuận, Làm ăn phát đạt, Trở nên giàu sang, Gia đình bình
an và Mọi người đều khỏe mạnh. Rất thực tế và rất phù hợp với cuộc sống của xã
hội trước mắt.
Trong ngày xuân ngày
Tết, khi TAM DƯƠNG đã KHAI THÁI rồi, thì mọi người lại mong được NGŨ
PHÚC LÂM MÔN. Đó là lẽ thường tình của con người, nên người ta lại tìm những
hoa cỏ có đặc trưng cho những mong ước đó. Vì thế ,
ta lại thường thấy 2 câu :
梅開五福，
Mai khai ngũ phúc,
竹報三多。
Phúc báo tam đa.
Có nghĩa :
- Hoa Mai nở ra 5
cánh tượng trưng cho NGŨ PHÚC là 5 thứ phước; còn...
- Lá Tre mọc từng
phần 3 lá một, tượng trưng cho TAM ĐA là 3 thứ nhiều. Nên...
TRÚC BÁO TAM ĐA 竹報三多 là
chỉ : Một chi nhỏ của nhánh trúc thường có 3 lá, như điềm báo mang đến 3 cái
nhiều (Tam Đa) mà người ta thường mong mỏi. Đó là : Đa Phúc, Đa Thọ, Đa Nam Tử
三多是：多福，多寿，多男子。Nhiều
phước, nhiều thọ, nhiều con trai. Ngày xưa PHƯỚC THỌ là trên hết, nhiều con
trai lại càng qúy hơn với cái xã hội nông nghiệp. Có nhiều con trai sẽ có nhiều
sức lao động, mặc sức mà khai hoang lập ấp, canh tác để làm giàu; nên trong
Tăng Quảng Hiền Văn có câu :
有兒貧不久，
Hữu nhi bần bất cửu,
無子富不長。
Vô tử phú bất trường.
Có nghĩa :
- Có con thì nghèo
không lâu, vì con lớn lên sẽ giúp làm ra thêm tài sản. Còn...
- Không có con thì
giàu không bền, vì không có ai giúp làm ra thêm của cải vật chất cả.
Cuối cùng là câu chúc
mà ta cũng rất thường thấy trong ngày TẾT, đó là câu :
花開富貴，
Hoa khai phú qúy,
竹報平安。
Trúc báo bình an.
Có nghĩa :
- Mùa xuân hoa nở đẹp
rực rỡ, tượng trưng cho sự Phú Qúy, và...
- Cây trúc luôn luôn
xanh tươi trong mùa đông giá rét, tượng trưng cho sự bình an khoẻ mạnh.
Hoa Mẫu đơn, hoa Thược
dược, hoa Tường vi đều tượng trưng cho sự Phú Qúy, còn tre trúc là một trong Tuế
Hàn Tam Hữu 歲寒三友
là TÙNG TRÚC MAI 松竹梅 tượng trưng cho sự mạnh khoẻ bình an, vì vẫn luôn xanh
tươi trong mùa đông tháng giá.
Xin được triển khai
đôi câu nói nầy thành đôi liễn chúc Tết như sau :
花開富貴今年貴，
Hoa khai phú qúy kim niên qúy,
竹報平安此歲安。
Trúc báo bình an thử tuế an !
Có nghĩa :
- Hoa nở tượng trưng
cho sự phú qúy, năm nay sẽ được phú qúy;
- Tre trúc báo hiệu
cho sự bình an, năm nay sẽ được bình an !
Cầu mong cho tất cả mọi
người đều được BÌNH AN, PHÚ QÚY trong năm Mùa Xuân Mới nầy !
Mong lắm thay !
Hẹn bài viết tới !
杜紹德
Đỗ Chiêu Đức
*****
